Đậu mùa khỉ tại châu Phi chỉ là “phần nổi của tảng băng chim”

Vừa qua, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã tuyên bố bùng phát dịch đậu mùa khỉ tại châu Phi là tình trạng khẩn cấp về sức khỏe toàn cầu, mức báo động cao nhất theo luật y tế quốc tế. Quyết định này được đưa ra ngay sau khi Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh châu Phi (Africa CDC) cũng đã ra thông báo khẩn cấp cho toàn châu lục vào ngày hôm trước.

Biến thể mới và nguy hiểm hơn của virus đậu mùa khỉ, được gọi là clade Ib, đang lan rộng nhanh chóng tại Cộng hòa Dân chủ Congo và đã xâm nhập vào ít nhất 4 quốc gia khác trong khu vực châu Phi vốn chưa từng bị ảnh hưởng trước đây. Tổng Giám đốc WHO, ông Tedros Adhanom Ghebreyesus, bày tỏ sự lo ngại: “Nguy cơ lây lan thêm ra quốc tế là rất đáng lo ngại”.

Chủ tịch ủy ban khẩn cấp của WHO, ông Dimie Ogoina, nhận định: “Hiện nay, những gì chúng ta thấy tại châu Phi chỉ là phần nổi của tảng băng chìm. Chúng ta chưa có bức tranh toàn diện về sức ảnh hưởng mà đậu mùa khỉ đang gây ra”.

Đậu mùa khỉ là một bệnh do virus gây ra, có liên quan đến bệnh đậu mùa đã được xóa sổ. Virus này có thể lây lan qua tiếp xúc gần như chạm, hôn hoặc quan hệ tình dục, cũng như qua các vật liệu bị nhiễm như ga giường, quần áo và kim tiêm.

Các triệu chứng ban đầu của đậu mùa khỉ thường giống với cúm, bao gồm sốt, ớn lạnh, mệt mỏi, đau đầu và suy nhược cơ bắp. Sau đó, người bệnh sẽ xuất hiện phát ban đau hoặc ngứa, với các nốt nổi trên da, tạo vảy và lành lại sau vài tuần.

Sự khác biệt của đợt bùng phát đậu mùa khỉ lần này

Đậu mùa khỉ được đặc trưng bởi hai dòng di truyền khác nhau, clade I và clade II. Clade II là nguyên nhân gây ra đợt bùng phát toàn cầu trước đó, được WHO tuyên bố là tình trạng khẩn cấp về sức khỏe toàn cầu từ tháng 7 năm 2022 đến tháng 5 năm 2023. Tuy nhiên, đợt bùng phát mới hiện nay lại do clade I gây ra, với các triệu chứng nghiêm trọng hơn nhiều. Đặc biệt, biến thể clade Ib, một phân nhóm mới của clade I, đang là yếu tố chính thúc đẩy sự lây lan hiện tại.

Tiến sĩ Daniel Bausch, cố vấn cao cấp về an ninh y tế toàn cầu tại FIND, một tổ chức phi lợi nhuận toàn cầu tập trung vào công bằng y tế, cho biết: “Do nhiều yếu tố khác nhau, biến thể Ib đã xuất hiện như một đột biến mới thích ứng với con người”.

Virus đậu mùa khỉ thường được truyền từ động vật sang người, nhưng khi một đột biến thích ứng, nó có thể lây lan từ người sang người và gây ra những đợt bùng phát lớn hơn. Điều này khiến cho tình hình hiện tại trở nên phức tạp hơn do sự chồng chéo của nhiều đợt bùng phát khác nhau tại các quốc gia với các phương thức truyền nhiễm và mức độ rủi ro khác nhau.

Mức độ nguy hiểm của đậu mùa khỉ

Một số đợt bùng phát của clade I đã khiến tỷ lệ tử vong lên đến 10% trong số những người nhiễm bệnh, mặc dù các đợt bùng phát gần đây có tỷ lệ tử vong thấp hơn, theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC). Tỷ lệ tử vong của clade II chỉ dưới 0,2%.

Những nhóm có nguy cơ cao hơn, bao gồm trẻ sơ sinh, người có hệ miễn dịch suy yếu nghiêm trọng và phụ nữ mang thai, có nguy cơ mắc bệnh nặng hơn. Tuy nhiên, việc giám sát đậu mùa khỉ vẫn còn rất hạn chế, và còn nhiều điều cần phải tìm hiểu thêm.

Trong nhiều thập kỷ, đậu mùa khỉ chủ yếu được phát hiện tại khu vực Trung và Tây Phi. Phần lớn các trường hợp của clade I đến từ Trung Phi và Cộng hòa Dân chủ Congo, trong khi phần lớn các trường hợp của clade II được báo cáo từ Nigeria. Năm 2022, các ca bệnh bắt đầu lây lan sang châu Âu và Bắc Mỹ, gây ra lo ngại toàn cầu.

Bùng nổ lây lan ở cấp độ quốc tế là lý do chính khiến WHO tuyên bố đậu mùa khỉ là tình trạng khẩn cấp toàn cầu. Nhưng hiện tại, đậu mùa khỉ đang lan rộng đến nhiều quốc gia ở châu Phi vốn chưa từng bị ảnh hưởng. Trong khi phần lớn các ca bệnh vẫn tập trung ở Cộng hòa Dân chủ Congo, các ca bệnh cũng đã được báo cáo tại ít nhất 13 quốc gia khác trên lục địa này.

Vắc-xin để bảo vệ chống lại đậu mùa khỉ hiện có sẵn, nhưng vẫn chưa được phổ biến rộng rãi tại châu Phi. Mặc dù chưa có ca nào của clade I được xác định tại Hoa Kỳ, CDC Hoa Kỳ đã khuyến nghị tuần trước rằng những người ở Hoa Kỳ có nguy cơ cao nên tiêm vắc-xin.

Liên minh Vắc-xin, hay còn gọi là Gavi, đã có tới 500 triệu đô la để cung cấp vắc-xin đậu mùa khỉ cho các quốc gia bị ảnh hưởng bởi đợt bùng phát, bao gồm cả Cộng hòa Dân chủ Congo và các quốc gia lân cận. Bắt đầu từ năm 2026, Gavi sẽ thiết lập kho dự trữ toàn cầu của vắc-xin đậu mùa khỉ, tương tự như kho dự trữ hiện có cho các loại vắc-xin chống lại bệnh tả, Ebola, viêm màng não và sốt vàng da.

WHO cũng nhấn mạnh rằng vắc-xin chỉ là một phần của phản ứng. Việc ngăn chặn sự lây lan của đậu mùa khỉ còn đòi hỏi phải tăng cường giám sát, chẩn đoán và nghiên cứu để lấp đầy những “khoảng trống trong hiểu biết” về bệnh này. Tổ chức này đã phê duyệt quy trình Danh sách Sử dụng Khẩn cấp cho các loại vắc-xin đậu mùa khỉ và phát triển kế hoạch ứng phó khu vực yêu cầu 15 triệu đô la, với 1,5 triệu đô la đã được giải ngân từ Quỹ Dự phòng Khẩn cấp của WHO.

Tổng Giám đốc Tedros Adhanom Ghebreyesus cảnh báo rằng với sự bùng nổ của du lịch quốc tế, sẽ không có ai an toàn, cho đến khi tất cả xã hội đều an toàn. Do đó, việc đối phó kịp thời và toàn diện là điều cần thiết để ngăn chặn sự bùng phát rộng hơn của đậu mùa khỉ.